«Бөгденің қайғысынан пайда табу»: Қазақстан ормандарындағы өрттен кейін не қалады?

Біреуге — қасірет, ал енді біреуге — табыс пен жұмыс көзі

Еліміздің үш облысында — Қостанай, Абай және Шығыс Қазақстан өңірлерінде — орман өрттері жиі болып тұрады. Алдымен отпен арпалысады, кейін түтін мен күйіктерден арылуға тырысады, одан соң орманды қалпына келтіруге кіріседі. Әр кезең сайын жаңа мәселелер мен сұрақтар туындайды. Олар туралы айтылады, сарапшылар пікір білдіреді, шешу жолдары қарастырылады. Алайда біраз уақыт өткен соң жаңа өрт шыққанға дейін бәрі ұмытылады.

«ТИ» тілшісі Аулиекөл ауданындағы Басаман орман шаруашылығында болып, орманның өздігінен қалай қалпына келіп жатқанын, жаңа ағаштардың қалай отырғызылатынын көріп қайтты. Сондай-ақ тілші сол кезде болған оқиғаның куәгерлерімен және үйлерінен айырылған ауыл тұрғындарымен сөйлесті. Бұдан бөлек, Абай мен Шығыс Қазақстан облыстарындағы орман шаруашылықтарымен байланысып, соңғы жылдардағы ірі өрттерден кейінгі өзгерістер туралы білді.

ҮШ ЖЫЛ ӨТСЕ ДЕ, КҮЙІК ИІСІ КЕТПЕГЕН

2022 жылғы Қостанай облысындағы апатты бүгінде Алматы-Екатеринбург тасжолының бойында тұрған күйген ағаштар еске салады. Новонежинка мен Аулиекөл аралығында жолдың екі жағында қатар тізілген күйелі діңдер көзге түседі. Күйік пен қара күйе әлі күнге дейін жойылмаған. Көрініс көңілге қаяу салады, бірақ табиғат мықты ғой — өрт шалған аумақтарда жас қарағайлар қайта бой көтере бастаған.

2022 жылы Қостанай облысындағы өрт кезінде 91 үй өртеніп кетті. Сурет «ТИ» мұрағатынан

Еске сала кетсек, 2022 жылғы 2 қыркүйекте Аулиекөл ауданындағы Басаман орман шаруашылығында орман өрті шыққан болатын. Тергеу дерегінше, ауданның Бағаналы ауылында ағаш дайындаумен айналысқан кәсіпкер трактор жүргізушісі Александр Репейкодан орманның 22-орам аймағына вагоншаны жеткізіп беруін өтінген. Репейконың «МТЗ-82» тракторы ұшқын сөндіргішсіз әрі техникалық ақаумен жүрген. Сол күні ауа райы тым ыстық әрі құрғақ болған, желдің екпіні қатты соққан. Осы жағдайлар өрттің шығуына себеп болған. Өртті сөндіруге облыстың және көрші аймақтардың барлық күші мен техникасы тартылды. Жалпы аумақ шамамен 40 мың гектарды құрады. Өрт салдарынан екі ауылдағы 91 тұрғын үй жанып кетті. Өрт 7 қыркүйекте локализацияланып, 10 қыркүйекте толық сөндірілді. Дегенмен, оның салдары әлі күнге дейін сезіліп келеді. Алғашқы күндері барлық күш зардап шеккендерге көмек көрсету мен жаңа үйлер салуға бағытталды. Кейін орманның күйген бөліктерін түгендеу жұмыстары басталды.

2022 жылы Басаман орман шаруашылығында төбелі өрт тіркелді. Сурет «ТИ» мұрағатынан

— Сол кезде өте қорқынышты болды. Өмірімде ондайды көрмеппін. От секундына 50 шақырым жылдамдықпен қозғалды. Сол сәтте ең бастысы — адамдардың амандығы еді, орманды ойлауға мүмкіндік те болмады, — деп еске алады Семиозер орман шаруашылығының басшысы Кәлімжан Қазбеков. — Қазір күйіп кеткен орманға қарау ауыр. Бірақ өмір жалғасып жатыр, табиғат біртіндеп қалпына келуде. Бұған қоса, тәлімбақтарда өсірілген көшеттер отырғызылып жатыр.

Біз орман ішін аралағанда, ол жаңадан өсіп келе жатқан жапырақты және қылқан жапырақты жас өркендерді ерекше ықыласпен көрсетті. Қара күйе басқан жердің арасынан жарыққа ұмтылған кішкентай өскіндер — өмірдің мықтылығын дәлелдейді.

Аманқарағай ауылының тұрғындарына да соғып шықтық. Өрт кезінде олардың үйлері түгел жанып кеткен еді. Бұл — үлкен қайғы болды. Адамдар күлге айналған қоныстарында қалып, мал-мүлкінен, өмір бойы жиған дүние-мүлкінен айырылды. Айта кету керек, Аманқарағай — ауданның ең үлкен әрі өркендеген ауылдарының бірі. Көптеген тұрғындар орман шаруашылығында еңбек еткен, өмірлері орманмен тығыз байланысты болған. Үйлердің көбі орман шетінде орналасқан. Ауыл адамдары саңырауқұлақ, жидек, жаңғақ теріп, орманның игілігін көріп күн кешкен.

Қоныс тойында тұрғындарға үлгілік үйлердің кілттері салтанатты түрде табысталды. Сурет «ТИ» мұрағатынан

Президент тапсырмасымен зардап шеккендерге арналып, аудан орталығынан, яғни Аулиекөлден жаңа ықшам аудан салынып, екі айдың ішінде 91 үй пайдалануға берілді. Үйлер барлық инфрақұрылыммен қамтылды, газ, жарық, су, кәріз жүйесі, интернет бар. Көшелерге асфальт төселді. Кілттер табысталған сәтте тұрғындар қуаныштарын жасыра алмады, қиын сәтте оларды қолдаусыз қалдырмағандары үшін билікке алғыс айтты.

Өрттен кейін екі ай өткен соң зардап шеккендерге Әулиекөл ауылында жаңа үйлер салынды. Сурет «ТИ» мұрағатынан

Әрине, кейін кейбір тұрғындар құрылыс сапасына қатысты шағымдар айтып, республикалық журналистерді шақырған жағдайлар да болды. Бірақ ескертулердің көбі жойылды. Бүгінде символдық атауы бар «Бірлік» ықшам ауданы біртіндеп қалыпты өмірге келуде.

Соңғы бес жылдағы Қостанай облысындағы ең ірі өрт Басаман орман шаруашылығында, Аманқарағайдың маңында болған

— Үш жылда жаңа өмірге үйреніп қалдық. Үйлер жақсы, барлық жағдай бар, ең бастысы — баспана мен тыныштық, — дейді тұрғындар. — Дегенмен, бәрібір Аманқарағайды сағынамыз. Ол жақта бәрінің дерлік бау-бақшасы мен малы бар еді, өз еңбегімен күн көрді. Ал мұнда — қалалық үлгідегі ықшам аудан, мал ұстауға болмайды. Ауыл адамдары үшін бұл қиын.

Көпшілігі мойыған жоқ, жұмыс істеп, балаларын тәрбиелеп, жаңа өмірге бейімделіп жатыр. Ал егде жастағы адамдар үшін мұндай күрт өзгеріс өмір мәнін жоғалтқандай әсер қалдырған.

БАСҚА ӨҢІРЛЕРДЕГІ ШЫҒЫН

Қазақстанның орман байлығымен мақтанатын тағы екі өңірі — Абай және Шығыс Қазақстан облыстары. Бұл аймақтарда да орман өрттері жиі болып тұрады.

Соңғы бес жылда «Семей орманы» мемлекеттік табиғи резерватының аумағында өрт 56 870,4 гектар жерді шарпыған.

2023 жылы Батпаев орманшылығындағы өртті сөндіруге дерлік бір ай уақыт кетті

Ал Шығыс Қазақстан облысында жалпы өртенген аумақ 15 900 гектарды құраған, оның ішінде 8300 гектары — орманды жер.

Шығыс Қазақстан облысында орман өрттері дерлік жыл сайын болып тұрады. Сурет ҚР ТЖМ

Айта кетейік, «Семей орманы» табиғи резерваты 2003 жылы орман мен жануарлар дүниесін қорғаумен айналысатын 10 мекемені біріктіру арқылы құрылған. Негізгі мақсат — Ертіс өңіріндегі ерекше экологиялық және мәдени маңызы бар, қорғаныштық рөл атқаратын ленталық борлар жүйесін сақтау және қалпына келтіру.

«ТоболИнфо» редакциясына «Семей орманы» РММ өкілдері хабарлағандай, ірі өрттердің бірі 2023 жылғы 8 маусымда Семей, Бородулиха және Новошульбинск филиалдарының аумағында болған. Өрт Батпаев орманшылығында найзағай түсуінен басталып, тек 13 шілдеде толық сөндірілген. Яғни, жалын бір айға жуық уақыт бойы өршіген. Жалпы аумақ 63 333,5 гектарды құраса, соның 54 915,7 гектары — орман жамылғысы.

Шығыс Қазақстан облысында соңғы бес жылдағы ең ірі өрттер 2022 жылы тіркелді. Зырян және өзге орманшылықтар аумағында 7 мың гектардан астам жер өртенді. Сол жылы Алтай ауданында да 3 800 гектар орман отқа оранды. 2023 жылы өрт көлемі 478,4 гектарды, ал 2024 жылы — 1,09 гектарды құрады.

Бұл сандар — жай ғана статистика емес. Олардың артында мыңдаған ағаштың жойылуы, жануарлардың аман қалуға тырысуы, тұрғындардың үрейі мен мемлекеттің орманды қалпына келтіруге жұмсайтын қыруар қаражаты тұр. Сонымен қатар, бұл жағдайдың кері жағы да бар — кейбіреулер үшін өрттен кейінгі кезең табыс көзіне айналады.

КҮЙІК ЖЕРДІ ИГЕРУ 

Мамандардың тілімен айтқанда, орман өрті сөндірілгеннен кейінгі негізгі жұмыс осылай аталады. Қостанай облысының Аулиекөл ауданындағы Басаман орманындағы өрттен кейін де дәл осындай «күйік жерді игеру» кезеңі басталған.

Бұл бағытта арнайы игеру және отырғызу жоспарлары әзірленген.

Қостанай облысы табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы басшысының орынбасары Виктор Мухамеджановтың айтуынша, жалпы зақымдалған ағаш қоры — 4 670,4 мың м³.

2023–2024 жылдары Аманқарағайдағы өрттен зардап шеккен аумақта шамамен 1000 адам жұмыс істеді

— 2022 жылдың қарашасынан бері бүгінге дейін шамамен 30 мың гектар күйген орман аумағы игерілді. Оның ішінде 11,4 мың гектар (яғни 35,2%) жерден ағаш дайындалып, 1 231,4 мың м³ ағаш қоры әзірленді. Ал 2,8 мың гектар орманды аумақ әлі игерілмеген күйінде тұр, — дейді Мухамеджанов.

Халық арасында орман өрттері кейде әдейі тұтатылады деген пікір бар. Себебі өртенген орманды тазарту кейбір адамдарға пайда әкеледі. Бірақ мұны дәлелдеу оңай емес. Мысалы, Қостанай облысындағы өрттен кейін Басаман орман шаруашылығының басшысы өрт кезінде орманда жұмыс жүргізгені үшін сотталған болатын. Дегенмен, мұндай жағдайлардың көпшілігі жазасыз қалады. Ал әр өрттен кейін ағаш дайындаушылар орманға ағылып келеді.

«ТИ» тілшілерімен сұхбат барысында Қостанай облысы табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасына қарасты «Семиозер орман шаруашылығы» КММ директоры Ринат Серденбаев қазіргі басты мақсат — өртенген ағашты өткізіп, одан түсетін қаржыны алу екенін айтты.

— Бұл қаражаттың арқасында орман шаруашылығына жаңа техника сатып алуға мүмкіндік туды. Мысалы, «Нива», «КамАЗ» көліктері алынды. Әрине, алдымен жаңа ағаш отырғызу маңызды екенін түсінемін, бірақ игеру жұмыстары да қажет. Өйткені, біріншіден, бұл — нақты табыс көзі, екіншіден, жүздеген адам жұмыс тауып отыр, — дейді ол.

Нәтижесінде, 2023-2024 жылдары күйген ормандарда шамамен 200 бригада, яғни 1000-нан астам адам және 400 техника жұмыс істеген.

Алайда 2025 жылы жаңа ереже аукциондық жүйе енгізілді. Оны дайындау мен өткізу біраз уақыт алғандықтан, жұмыстар жарты жылға кешікті. Қазір «күйік жерді игеру» жұмыстарымен 100 бригада айналысуда, оның 6-уы — орман шаруашылықтарының өз бригадалары, ал 94-і — аукцион арқылы жеңіске жеткен мердігерлер. Барлығы 619 адам және 203 техника жұмылдырылған.

Биыл күйген ағашты дайындау жұмыстарына қатысу үшін аукционнан өту қажет болды

— Аукцион алғаш рет Абай облысында сынақтан өткен. Бұл тәсіл тиімді, себебі орман саласы осылайша коррупциялық тәуекелдерден арылады. Енді кез келген адам ашық сауда арқылы қатыса алады, — дейді Ринат Серденбаев.

Ғалымдардың айтуынша, өрт шалған орман аумақтарының барлығында ағаштар толық жойыла бермейді. Орта есеппен жалпы аумақтың 5-10%-ында ғана ағаштар түгел қурайды. Бірақ бұл көрсеткіш жер бедеріне, өрттің таралу сипатына және басқа да факторларға байланысты. Аулиекөл ауданындағы өрт жоғарғы қабаттағы сипатта болғандықтан, жалын ағаштардың ұшар басын түгел жалмап, көп бөлігін мүлде жойған.

Қостанай облысында тағы бір назар аударарлық жайт бар. Соңғы екі жыл бойы Қытайдан келетін инвестор орманды қайта өңдеу зауытын салады деген әңгіме айтылып келеді. Бұл зауыттың мақсаты — өртенген орманды толықтай өңдеп, тиімді пайдалану. Жобаға жер де бөлінген, алайда кейбір бюрократиялық кедергілер өндірісті іске қосуды кешіктіріп отыр. Семиозер орман шаруашылығының қызметкерлері мұндай жоба орманды тезірек тазартуға мүмкіндік берер еді дейді.

Абай облысында да өртенген орманнан тазарту жұмыстары әлі жалғасып жатыр.

— 2024 жылды қоса есептегенде 3,5 мың гектар жер тазартылып, 376,1 мың текше метр дөңгелек ағаш дайындалды. Жұмыстарды «Семей орманы» резерватының және аукцион арқылы жеңіп алған өндірістік бригадалар жүргізіп жатыр. Сонымен қатар, екі инвестор — «Жасару Семей» және «Универсал СМ» серіктестіктері тартылған. Олар қазіргі уақытта ағаш дайындау жұмыстарын жүргізіп, ағашты терең өңдеу зауыттарын салуды жоспарлап отыр, — деп «Семей орманы» резерваты «ТоболИнфо» сауалына жауап берді.

Шығыс Қазақстан облысының таулы аймақтарындағы қураған ағаштардың көрінісі де жаман, дәл қорқынышты кинодағыдай. Мұндай әсерді «Катон-Қарағай» курорттық аймағына келген әрбір адам сезінеді.

— Елді мекеннен Катон-Қарағайға дейін шамамен 50 шақырым. Тауға 30 шақырым көтерілгеннен кейін-ақ қураған ағаштар көрінеді. Бұл — 2014 жылы болған, «Катон-Қарағай» ұлттық табиғи саябағының тарихындағы ең ірі өрттің салдары. Сол кезде 60 мың гектардан астам орман өртенген еді. Соңғы жылдары да бірнеше ірі өрт болды. Ең өкініштісі — сол апаттың салдары әлі де байқалады. Таулы жерде өртенген ағашты кесіп, шығару мүмкін емес, сондықтан табиғи түрде қалпына келуін ғана күтеміз, — дейді биыл жазда Шығыс Қазақстан облысына барған турист Ғалым Дюсекеев.

Оның сөзін Шығыс Қазақстан облысы табиғи ресурстар және табиғатты пайдалану басқармасының басшысы Арман Есентаев та растады.

— Өрттен зардап шеккен орманды тазарту жұмыстары орман орналастыру және орман-патологиялық зерттеу материалдары негізінде жүргізіледі. Бұл санитарлық кесу түрінде, яғни зақымданған ағаштарды толық немесе ішінара кесу арқылы жүзеге асады. «Катон-Қарағай» мен «Марқакөл» сияқты таулы және қиын жететін аймақтарда мұндай жұмыстар тек мүмкіндік бар жерде ғана жүргізіледі. Ал жолы жоқ, рельефі күрделі жерлерде өртенген ағаштар ондаған жылдар бойы сол күйі тұрып қалады, — деді Арман Есентаев.

АҒАШТАН КЕЛЕТІН ПАЙДА

2022 жылғы Амангелді ауданындағы өрттен кейін еліміздің түкпір-түкпірінен орман дайындаушылар Қостанай облысына ағылды. Ал өткен жылы өрт Абай облысында болған соң, көпшілігі сол жаққа бет алған.

«Семей орманының» мәліметінше, дайындалған ағаш Қазақстанның түрлі өңірлеріне жөнелтіліп, құрылыс жұмыстарына, ДСП, ДВП, поддон, шпал және басқа да ағаш бұйымдарын жасауға пайдаланылады. Аукцион арқылы сатылатын 1 текше метр ағаштың бастапқы бағасы — 5500 теңге. Ал дайын өнімнің бағасы түріне қарай 930 теңгеден 16 мың теңгеге дейін өзгереді. Қызығы, 2023 жылғы өрттен кейінгі ағашқа деген сұраныс әлі де жоғары.

Қазіргі таңда Қостанай облысында өрттен кейінгі аумақтарды игеру жұмыстарына шамамен 100 бригада тартылған

Шығыс Қазақстанда өртенген ағаш көбіне отын ретінде, сирек жағдайда құрылыс материалы немесе қайта өңдеу үшін пайдаланылады. Ал жетуі қиын аймақтарда өртенген орман сол күйі қалып, пайдаланылмайды. Мұндағы баға да әртүрлі, отын үшін 1-3 мың теңге, ал қайта өңдеуге жарамды ағаш үшін 3-7 мың теңге шамасында.

Қостанай облысында да әлі күнге дейін жүк көліктері дөңгелек ағашты оңтүстік өңірлерге тасып жүр.

Өрттен кейін үш жыл өтсе де, Аманқарағайда күйген ағашты дайындау жұмыстары жалғасуда

— Мен орман дайындау ісімен алғашқы күндерден айналысып келемін. Әрине, қазір ағаштың сапасы сәл нашарлаған, бірақ құрылысқа жарайды. Біздің өңірде орман кесу жұмыстары ауа — райына тәуелді. Көктем мен күзде жол лай, батпақ болып, жүк көлігімен жүру қиын. Биыл аукцион өткізудің өзі біраз уақыт алды, — дейді Басаман орман шаруашылығында кездескен жеке кәсіпкер Қайырғали Матаев.

Бүгінде өртенген жерлерде жаңа өскіндер пайда бола бастаған, биіктігі жарты метрге жеткен жапырақты ағаштар мен жас қарағайлар өсіп келеді. Бірақ орман мамандарының айтуынша, қазіргі кесу жұмыстары осы жаңа өскіндерге зиянын тигізіп жатыр, себебі әрбір жас өскінді айналып өту мүмкін емес. Қостанай облысында бүгінде жалпы өртенген аумақтың тек 35 пайызы ғана игерілген, ал Абай облысында бұл көрсеткіш небәрі 5 пайыз.

Кейбір пікірлерге сенсек, орманға кейде өрттің өзі жаңару үшін қажет дейді. Бұл рас па?

— Бұл пікір адам араласпайтын, табиғи орман аймақтарына қатысты болса ғана дұрыс. Өйткені орманды адам арнайы мақсатпен өсіреді. Қазақстандағы орман баға жетпес байлық, сондықтан әр өрт үлкен қасірет. Жапырақты ағаштар тез қалпына келеді, бірақ қарағаймен жағдай күрделі. Қалпына келу екі жолмен жүруі тиіс, табиғи және қолдан отырғызу арқылы. Өрт кезінде қарағай бүрлері жерге түсіп, жапырақ астында сақталып қалады. Уақыт өте келе, табиғи жолмен өздігінен қайта өседі, — дейді тәжірибелі орман маманы Қалимжан Қазбеков.

ОРМАНДЫ ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ

Күйік жерді тазалаудан кейінгі басты міндеттің бірі — жаңа орман өсіру. «ТоболИнфо» тілшілері осы бағыттағы жұмыстардың барысын да зерттеп көрді.

Абай облысында 2024 жыл мен 2025 жылдың көктем айларында 70 050 дана кәдімгі қарағай көшеті отырғызылған. Шығыс Қазақстан облысында соңғы төрт жылда 4 871,5 гектар аумақта 24,4 миллионнан астам көшет егілген.

«Семей орманында» көшеттердің есебі тұрақты түрде жүргізіледі. Сурет «Семей орманы»

— Орманды қалпына келтіру жұмыстары жоспарға сай жүргізіліп келеді және жыл сайын күшейіп отыр. Мемлекеттік бағдарламалар аясында отырғызу алаңдарының көлемі артып, орман тәлімбақтарында көшет өсіру мөлшері де көбейіп жатыр. Осылайша, өңір ормандарын қалпына келтіру бағытында жүйелі әрі тұрақты жұмыс жүргізіліп отыр деп айта аламыз, — дейді Шығыс Қазақстан облысы табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының басшысы Арман Есентаев.

Шығыс Қазақстан облысында ағаш отырғызу жұмыстары жыл сайын көктемде өткізіледі. Сурет «Шыршалы орман шаруашылығынан»

Оның айтуынша, бүгінде облыста жалпы ауданы 48,6 гектарды құрайтын 26 орман тәлімбақтары бар. Олар отырғызуға қажетті көшеттердің жеткілікті мөлшерін өндіреді, ал 2025 жылы көлем одан әрі артпақ.

Алдағы жылдары Қостанай облысындағы тәлімбақтар өздерінің отырғызу материалдарына деген сұранысты толық қамтамасыз ететін болады

Маман есептеуінше, өртенген орманда бір түп ағашты қалпына келтіру құны шамамен 1000-1200 теңге.

Бұл сомаға мыналар кіреді:

• тәлімбақта көшет өсіру (200-230 теңге),
• отырғызу орнына жеткізу (300-350 теңге),
• ағашты отырғызу (жұмысшылар мен техниканың еңбегімен — 300-320 теңге),
• алғашқы екі жылда күтіп-баптау, арам шөптен тазарту, зиянкестерден қорғау және орнына қайта отырғызу (200-300 теңге).

Мысалы, екі жылдық қарағай көшетін отырғызу және оған күтім жасау бір түпке шамамен 1200 теңге тұрады.

Қостанай облысында орман екі әдіспен, яғни табиғи жолмен және көшет отырғызу арқылы қалпына келтіріліп жатыр

Қостанай облысында да өздерінің үш тәлімбақтары бар.

— Биыл күзде 22 мың гектар жерге отырғызу жұмыстарын жүргіземіз, ал артық көшеттерді сатуға дайынбыз. 2026 жылы толықтай өз көшет қорымызбен қамтамасыз етілетін боламыз, — дейді «Семиозер орман шаруашылығы» мекемесінің орман қалпына келтіру және орман өсіру инженері Елена Баймағамбетова.

— Реликті қарағайлы орманды қалпына келтіру — ұзақ әрі күрделі процесс. Бұл жұмыс қарағай бүрлерін жинаудан басталады. Одан кейін олар өңделіп, тұқым алынады, тұқым тәлімбақтарға егіліп, екі жыл бойы өсіріледі. Содан кейін дайын көшеттер күйік жерге немесе кесілген жерлерге отырғызылады. Келесі үш жыл бойы орман дақылдарына күтім жасалады, қолмен және механикалық түрде арам шөптер жұлынып, топырақ қопсытылады. Барлық жұмыстар технологиялық нормаларға сәйкес атқарылады, — деп  «Семей орманы» мемлекеттік орман табиғи резерватының бас директорының орынбасары Нұржан Бекенов толықтырды.

ӨРТТЕН АЛЫНҒАН САБАҚ

Ащы тәжірибе көрсеткендей, ел бойынша орман шаруашылығына көп қаржы бөлу қажет. Өкінішке қарай, жыл сайын қайталанатын өрттерге қарамастан, бұл сала қалдық қағидасымен жұмыс істеп келеді, орманшылардың еңбекақысы артқанына қарамастан, елдегі орташа деңгейден төмен.

Орманды қалпына келтіру және орман өсіру инженері Елена Баймағамбетова биыл 22 мың гектар аумаққа қайта ағаш отырғызылатынын атап өтті

— Біз ең алдымен орманшылар штатын 400 адамға көбейттік. Табиғатты пайдалану басқармасының бюджеті екі есеге өсіп, 8 миллиард теңгеге жетті. Соған сәйкес, орман шаруашылығы қызметкерлерінің еңбекақысы 57%-ға артты. Материалдық-техникалық база да жақсарды. Биыл 50 трактор сатып алынды, олардың 30-ы жеткізілді. Сондай-ақ 15 өрт сөндіру көлігі алынып жатыр, үшеуі қазірдің өзінде Қостанай облысына жеткізілді. Бұдан бөлек, орман ішінде адамдардың орнына тәулік бойы жұмыс істейтін 34 бейнекамера орнатылды, — деген болатын Қостанай облысының әкімі Құмар Ақсақалов 2023 жылғы шілдеде өткен ОКҚ брифингінде.

Камералар орманның 20 шақырымдық радиусын тәулік бойы бақылайды, түтінді және өртті анықтап, операторларға автоматты түрде хабар береді.

Орманды қалпына келтіру үшін «Семей орманы» резерваты өз питомниктерінде өсірілген көшеттерді пайдаланады. Сурет «Семей орманы»

— Басты міндетіміз — өртті барынша ерте анықтап, дер кезінде әрекет ету. Бұл — орман қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағытында атқарылған жұмыстардың бір бөлігі ғана. Біз алдағы уақытта да орман шаруашылықтарын кадрлармен толық қамтамасыз етуді жалғастырамыз, — деген еді Құмар Ақсақалов.

Болашақта бұл бағыттағы жұмыстың жалғасарына сенім білдірейік. Орманды қорғап, оның игілігі үшін еңбек етіп жүрген мамандарға лайықты еңбекақы төленсе игі. Өйткені орманшылардың басым бөлігі — ауыл тұрғындары, ал қазіргі таңда орман шаруашылығы дәл солардың еңбегіне сүйеніп отыр.

— Қаржы республикалық және өңірлік бюджеттерден бөлінеді. Дегенмен бұл қаражат көбіне нақты қажеттілікті толық жаппайды. Орман өсіру көлемінің ұлғаюына және Президенттің 2 миллиард ағаш отырғызу тапсырмасына байланысты қаржыландыруды арттыру мен қайта қарау қажет, — дейді Арман Есентаев.

Осы орайда орман өрттерінің алдын алу үшін кешенді шаралар керек. «Семей орманы» мемлекеттік орман табиғи резерваты республикалық мемлекеттік мекемесі бас директорының орынбасары Нұржан Бекеновтың айтуынша, бұл шаралар спутниктер мен дрондар арқылы қашықтан мониторинг жүргізуді, ерте анықтау жүйесін, өртке қарсы инфрақұрылымды (жолдар, орман арасындағы алқаптар мен қорғаныс жолақтары, минералданған алқаптарды жасау және күтіп ұстау, шөпті өртеп тазалау, орман маңындағы шөпті шабу), сондай-ақ жерүсті және әуе патрульдерін ұйымдастыру мен заманауи өрт сөндіру құралдарын қолдануды қамтиды.

— Сонымен қатар халықпен ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын күшейтіп, өрт қаупі жоғары кезеңде от жағуға және ашық жалынды пайдалануға тыйым салу, ормандағы шаруашылық қызметке қатаң бақылау орнату маңызды, — дейді Нұржан Бекенов.

Орман — ел байлығы. Бұл пікірмен сарапшылар да, мемлекеттік мамандар да келіседі. Орман — адамдарды асырайтын, ауылдарға тіршілік беретін, жұмыс орнын ашатын қазына. Оны сақтау және көбейту үшін мемлекет пен инвесторлар тарапынан тұрақты инвестиция мен назар қажет.

Өрт болғанда ғана емес, күнделікті жүйелі түрде орман шаруашылығын дамыту — елдің болашағына салынған ең тиімді инвестиция болмақ.

Бұл жарияланымды Internews жүзеге асырып жатқан «Шынайы әңгімелер көмегімен аудиторияның төзімділігін арттыру (CARAVAN)» жобасы аясында Еуропалық Одақ қаржыландырады. Оның мазмұнына тек қана «ТоболИнфо» жауапты және міндетті түрде Еуропалық Одақ пен Internews көзқарасын білдірмейді.

Аяжан СЕРІК,

суреттерді түсірген Лариса БОЖКО,

инфографиканы жасаған Максат КАНАПЬЯНОВ